Koeien liggen zo'n tien tot vijftien uur per dag, stieren nog een paar uur langer. Een derde daarvan besteden ze aan het herkauwen, de rest van de tijd liggen ze maar een beetje te liggen. Het gaan liggen is nog niet eenvoudig voor een koe.
Een koe ligt veel - zo'n tien tot vijftien uur per dag is ze aan het herkauwen, rusten, dommelen - maar ze slaapt slechts drie uur per dag en daarvan is ze een uur tot anderhalf uur in een diepe slaap, de zogeheten REM-slaap (1).
Melkkoeien besteden gemiddeld negen tot veertien uur per dag aan liggen. Dit blijkt uit onderzoek van het Nederlands KlauwgezondheidsCentrum (NKGC) dat op twintig bedrijven is afgerond. De basisbehoefte van een koe is veertien uur liggen om te rusten en te herkauwen.
Koeien slapen liggend
"Een koe kan heel goed een beetje dommelen, dat doen ze liggend met de kop omhoog. Als ze echt slapen, gaan ze gewoon plat liggen, met de kop in rust. Onderzoeker van koeien bij de Wageningen Universiteit, Wijbrand Ouweltjes, vergelijkt de slaap van koeien met die van een paard.
Koeien liggen veel. Zo'n 10-15 uur per dag is de koe aan het herkauwen, rusten en dommelen. Echt slapen doet een koe slechts zo'n 3-4 uur per dag. Van die tijd is de koe ongeveer een uur tot 1.5 uur in de zogeheten REM-slaap.
Koeien grazen in de weiden of ze liggen op de grond om te rusten en te herkauwen. Echt slapen doen ze nauwelijks. Ze gebruiken hun staart om vliegen van zich af te slaan.
De meeste formules hebben betrekking op melkvee. Als vuistregel kan men stellen dat een melkkoe een watervolume van 4 keer haar melkproductie per dag drinkt met een minimum van 40 liter per dag.
Likken voor vrede
'Het lijkt erop dat likken belangrijk is om vriendschappen te sluiten en voor de harmonie in kudde. Oudere koeien likken een groter aantal kuddegenoten, wat kan betekenen dat het hun rol is om de vrede te bewaren', zegt Monti.
Koecomfort houdt in dat een koe natuurlijk gedrag kan vertonen. Dit betekent ook op een natuurlijke manier opstaan en gaan liggen. Veel veehouders denken dat het in hun stal wel goed zit, maar een 24-uurs-filmpje kan er een heel ander licht op werpen, zo blijkt op een zomeravondbijeenkomst van de Melkvee Academie.
Elk dier heeft een temperatuur-range waarbinnen het comfortabel is en het weinig energie kost om op temperatuur te blijven. Voor een mens ligt de ondergrens rond de 18 graden boven nul, terwijl voor de volwassen koe de ondergrens zo'n 10-15 graden ónder het vriespunt ligt.
Koeien plassen wel vijftien liter per dag. Dat komt allemaal onder een rooster in de stallen terecht. Als het daar mengt met koeienpoep, komt ammoniak vrij. Die stof is schadelijk voor het milieu.
Runderen zijn kuddedieren en hou je nooit alleen. Contact met soortgenoten is belangrijk voor deze dieren. Een uitzondering is een kalvende koe: een koe die moet kalven, wil zich normaal afzonderen van de kudde. Indien mogelijk geef je ze dus een aparte ruimte, of minstens wat extra plaats.
Koeien compenseren dat door de hapfrequentie op te voeren. Om voldoende gras binnen te krijgen zullen koeien bij korter gras langer moeten grazen. Herkauwen doen ze liggend, het liefst onder bomen en in struikgewas. Daar trekken ze ongeveer vier tot zes uur voor uit, verdeeld over acht tot twintig periodes.
Koeien kunnen tegen de kou
Koeien gaan bijna altijd naar buiten, ze kunnen namelijk goed tegen regen en kou. Op een biologische boerderij willen we koeien zo lang mogelijk in de wei laten lopen. Net zoals we op het kinderdagverblijf de kinderen zo vaak mogelijk buiten willen laten spelen.
Koeien die een goede voeding en verzorging krijgen, kunnen zo'n 15 tot 25 jaar oud worden. Meestal halen ze die leeftijd echter niet. De gemiddelde Nederlandse melkkoe wordt slechts vijf jaar oud, de gemiddelde zoogkoe (voor vleesvee) tien jaar oud.
Afgelopen week hebben Karin en Ruben een speciale operatie uitgevoerd bij een ernstig benauwde koe. Het dier had al enige tijd problemen met de ademhaling. Dit bestond uit veel snurken, moeilijk ademhalen en daardoor weinig eten. Het dier vermagerde ernstig.
Een koe herkent mensen en onthoudt door wie ze goed of ruw is behandeld. Een koe is ook niet lui, al ligt ze veel. Maar dan is ze hard aan het werk: herkauwen.
En bijten? Nee, koeien bijten niet omdat ze bovenaan geen snijtanden hebben.”
Met loeien zegt een koe eigenlijk: 'Hier ben ik'. Dat is belangrijk bij moeder en kalf, bij stieren en bij dieren die van de koppel zijn afgedwaald of weggehaald. Ook tochtige koeien loeien om de aandacht op zichzelf te vestigen, net als hongerig rundvee.
Mocht een koe toch aanvallen, geef dan met een stok een gerichte tik op de neus. Een speciale waarschuwing geldt voor mensen met honden. Koeien zien namelijk weinig verschil tussen hond en wolf. Eigenlijk is het advies: ga met een hond niet tussen de koeien wandelen.
Koeien zijn weliswaar normaliter niet agressief, maar kunnen dat wel worden wanneer ze menen dat hun jongen bedreigd worden. En jonge dieren die in een groep bij elkaar staan kunnen ineens de kolder in de kop krijgen en in hun enthousiasme of balorigheid wandelaars onder de voet lopen.
Ze horen zich te bewegen, daglicht te zien en zacht gras onder hun poten te hebben. Dat koeien blij worden in de wei is duidelijk te zien aan de zogenoemde 'koeiendans'.
In natuurlijke omstandigheden kunnen runderen in twee of drie dagen tijd wel 40 km afleggen om een drinkplaats te bereiken. Een koe drinkt het liefst uit een grote plas fris water. In de stal moet de drinkbak daarom bij voorkeur groot zijn en laaggeplaatst. Ververs het water dagelijks.
Hoe het zit De vleeskoe is het meest 'waterintensieve' consumptiedier: zo'n 15.400 liter water wordt verbruikt per kilo vleeskoe. Hierbij gaat het niet alleen om het water dat de koe drinkt, maar ook het water dat nodig is voor het schoonmaken van de stallen en het water dat nodig is voor het verbouwen van hun voedsel.
Een melkkoe geeft gemiddeld 27 liter melk per dag of zo'n 8000 liter per jaar. Omdat de melkproductie in de tijd afneemt, wordt de koe elk jaar opnieuw geïnsemineerd. Elk jaar start dus een nieuwe dracht met een nieuw kalf en een nieuwe melkcyclus.
