We spreken van een terminale fase als het vermoedelijke overlijden binnen 3 maanden plaats vindt. In de praktijk wordt deze term meestal gebruikt om de laatste 6 weken van iemands leven aan te duiden. Afhankelijk van de verschillende symptomen is deze inschatting makkelijker of moeilijker te maken.
Omdat het bloed zich meer en meer terugtrekt naar de borst- en buikholte, kunnen handen, armen, voeten, benen en neus koud aanvoelen. Op de benen kunnen paarsblauwe vlekken ontstaan. De gelaatskleur wordt grauw en bij de laatste ademtocht trekt de kleur helemaal uit het gezicht weg ('doods - bleek').
De helft van de patiënten overlijdt binnen 13 dagen na het stoppen met eten en drinken. U heeft zelf ook enige invloed op de tijdsduur. Als u besluit om toch iets te drinken (meer dan een half kopje per dag), dan kunt u hiermee het proces vertragen. De periode tot overlijden kan dan enkele weken tot maanden duren.
Als de wat minder vitale organen steeds slechter werken en het stervensproces vordert, zijn uiteindelijk de vitale organen aan de beurt. Dat betekent bijvoorbeeld de ademhaling, het hart en uiteraard bepaalde hersenfuncties.
Koud aanvoelende, soms blauw verkleurde handen en voeten, lijkvlekken aan de achterkant van de benen en op de rug. Spitse neus (de huid over neus en jukbeenderen verstrakt). Dit wordt ook wel doodsmasker genoemd.
Waken is in de nabijheid zijn van de stervende in laatste dagen/ uren van zijn of haar leven. Het is een vorm van afscheid nemen en voor de ander zorgen. De stervende zal meestal in bed liggen omdat het lichaam ernstig verzwakt is. Deze periode is vaak intensief omdat er allerlei emoties de kop op zullen steken.
Morfine is wel geschikt om pijn en benauwdheid te behandelen en kan dus wel een belangrijke rol spelen in de fase van het levenseinde.
Versterven is geen actieve keuze terwijl bij het bewust afzien van eten en drinken iemand uit overtuiging kiest voor de dood. Door het lichaam vocht en voedsel te onthouden, gaat het lichaam de eigen reserves aanspreken. Afhankelijk van de conditie, sterft een ernstig zieke doorgaans binnen één à twee weken.
De stervende kijkt dan anders uit zijn of haar ogen en kan een onrustige en verwarde indruk maken. Dit wordt een delier genoemd. Het lijkt alsof iemand van alles beleeft of ziet, maar wat precies is niet duidelijk. Vaak maakt de stervende kleine (hand) bewegingen, alsof hij iets wil plukken of aanwijzen.
Pijn is één van de meest voorkomende klachten op een sterfbed, net als de angst voor pijn. Om de lichamelijke pijn te verlichten kan het nodig zijn dat de zieke steeds meer pijnmedicatie nodig heeft. De kans is aanwezig dat dit het levenseinde enkele uren of dagen bespoedigt.
Het ontstaan van paarsblauwe vlekken
Het bloed zal zich voornamelijk nog voortbewegen in de torso. Hierdoor krijgen onder meer de ledematen, de mond en de neus geen bloed meer. Als gevolg hiervan worden ze koud en ontstaan er paarsblauwe vlekken. Deze worden ook wel 'circulatievlekken' genoemd.
Artsen gaan er vaker dan nodig is van uit dat morfinegebruik in de stervensfase het levenseinde bespoedigt. Meestal wordt de dosering van morfine gedurende de laatste levensdagen niet of alleen geleidelijk opgehoogd; bij 2,1% van de patiënten is de dosering hoger dan nodig om pijn of andere symptomen te verlichten.
Bij palliatieve sedatie sterven mensen meestal binnen een paar dagen. Maximaal kan het twee weken duren. Maar dat komt weinig voor. Bekijk op overpalliatievezorg.nl nog meer verschillen tussen euthanasie en palliatieve sedatie.
De palliatieve fase begint op het moment dat duidelijk wordt dat je niet meer beter kunt worden. De palliatieve fase kan kort of lang duren: van dagen tot enkele maanden of jaren.
Maar onder normale omstandigheden hou je het zonder drinken een paar dagen tot maximaal een week uit. De eerste uitdrogingverschijnselen beginnen al na een dag. Eerst krijg je last van een droge huid, vermoeidheid, hoofdpijn en duizeligheid, gevolgd door verwarring, droge mond en versnelde hartslag en ademhaling.
Natuurlijk versterven
Kunstmatige toediening van vocht en voeding kan er toe bijdragen dat de patiënt meer last krijgt van benauwdheid, pijn en angst.
In de palliatieve fase gaat de nadruk meer liggen op comfortzorg, het optimaliseren van je klachten en een verhoging van de kwaliteit van leven. Dit doen we door een optimale pijn -en symptoomcontrole na te streven.
Het verschil is dat palliatieve zorg jaren kan duren, terwijl we pas van terminale zorg spreken wanneer het overlijden op korte termijn (3 maanden of minder) wordt verwacht. Palliatieve zorg richt zich op een zo goed mogelijke kwaliteit van leven. Hoe lang dit duurt verschilt per cliënt.
Veel mensen denken dat pijnstilling (bijvoorbeeld met morfine) hetzelfde is als palliatieve sedatie. Dat is niet zo.
Palliatieve sedatie loopt in de praktijk lang niet altijd soepel, ondanks de vele publicaties en scholingen rond dit onderwerp en ondanks de KNMG-richtlijn Palliatieve Sedatie. 1 Over de problemen die hierbij kunnen ontstaan, schreef Verhagen al in Medisch Contact.
De tijdsduur van het stervensproces kan variëren van enkele uren tot circa een week. De symptomen die aanwezig kunnen zijn voor het intreden van de dood: Niet of nauwelijks nog eten en drinken en moeilijk slikken, dwing iemand dan niet om te drinken maar maak alleen de lippen vochtig.
Waken gebeurt meestal 24 uur per dag; dag en nacht dus. Het vergt soms een lange adem. De periode van waken kan namelijk lang duren. Soms duurt het waken enkele uren maar dit kan ook enkele dagen of weken zijn en in zeer zeldzame gevallen enkele maanden duren.
Onrust en verwardheid
Het kan zijn dat de stervende onrustig en verward wordt. Dat wordt een delier genoemd. Vaak maakt de stervende kleine (hand)bewegingen, alsof hij/zij iets wil plukken of aanwijzen. Je kunt steun bieden door rustig bij de stervende te blijven zitten.
