De heersende opvatting dat toepassing van morfine in de laatste levensfase het sterven bespoedigt, blijkt ook op de Intensive Care niet terecht. Patiënten die op hun sterfbed met beleid morfine krijgen, lijken juist iets langer te leven, en sterven zonder pijn.
In gemiddeld twee tot drie dagen nemen hun krachten af, worden ze suffer en slapen ze meer, tot de slaap overgaat in de dood. Maar helaas gaat het niet altijd zo. Patiënten met kanker bijvoorbeeld hebben vaak pijn.
Morfine is een slaapmiddel
Vaak zie je in de laatste levensfase door krachtverlies van de ademhalingsspieren een korte en snelle ademhaling. Dit kan voor benauwdheid zorgen. Morfine lost niet de benauwdheid op, maar wel het gevoel van benauwd zijn. Het medicijn is dus geen slaapmiddel.
Morfine is niet geschikt om de dood te bespoedigen of patiënten te sederen. Het snel ophogen van morfine kan ervoor zorgen dat het bewustzijn onvoldoende wordt verlaagd, de patiënt verward raakt, of spiertrekkingen (myoclonieën) krijgt.
De duur van de stervensfase is voor elk mens uniek, gemiddeld duurt deze fase 72 uur. Wanneer mensen zich in de laatste levensfase bevinden, hebben zij vaak weinig of geen behoefte aan voedsel en vocht.
Een stervende heeft meestal weinig of geen behoefte meer aan eten en drinken. Hij of zij kan snel vermageren. De wangen vallen in, de neus wordt spits en de ogen komen dieper in hun kassen te liggen. Dit is natuurlijk en hoort bij het sterven.
Onrust en verwardheid
Het lijkt alsof iemand van alles beleeft of ziet, maar wat precies is niet duidelijk. Dit komt nogal eens voor in de laatste levensdagen en vooral in de laatste uren. Vaak maakt de stervende kleine (hand)bewegingen, alsof hij iets wil plukken of aanwijzen.
In de pomp zit morfine of piritramide en droperidol. Dit helpt tegen de pijn en voorkomt misselijkheid. Door een druk op de knop, geeft u zichzelf morfine of piritramide. Uw pijn neemt hierdoor af.
Het is een misverstand dat morfine alleen wordt gegeven in het eindstadium van kanker. De veronderstelling dat morfine levensverkortend werkt, is niet juist. Morfine wordt niet gegeven om de dood te bespoedigen. Ongeveer 25% van de morfine wordt gebruikt door patiënten met langdurige, chronische ziekten zoals reuma.
Conclusie. Morfine kan voor veel patiënten het lijden in de stervensfase verlichten. Een klein deel van de patiënten krijgt voorafgaand aan het overlijden morfine toegediend in een hogere dosering dan nodig is voor adequate symptoomverlichting en soms gebeurt dat met het doel het levenseinde te bespoedigen.
Verschil tussen palliatieve zorg en terminale zorg
Het verschil is dat palliatieve zorg jaren kan duren, terwijl we pas van terminale zorg spreken wanneer het overlijden op korte termijn (3 maanden of minder) wordt verwacht. Palliatieve zorg richt zich op een zo goed mogelijke kwaliteit van leven.
Hoe lang palliatieve zorg duurt, verschilt per persoon. Soms dagen, soms weken, maar een jaar of langer kan ook. Door op tijd met je (huis)arts en naasten te praten over je levenseinde, kun je ervoor zorgen dat je ook in het laatste deel van je leven de zorg krijgt die bij je past.
Een patiënt die geleidelijk uitdroogt heeft in het algemeen weinig klachten. Het geven van kunstmatig voeding en vocht kan daarentegen wel problemen oproepen, zoals benauwdheid (vocht achter de longen, als gevolg van het infuus).
Meestal is de patiënt gewoon thuis. Gemiddeld duurt het een tot drie dagen voor de patiënt overlijdt. Hoe langer het duurt, hoe minder positief mensen zijn.
Omdat het bloed zich meer en meer terugtrekt naar de borst- en buikholte kunnen de handen, armen, voeten, benen en neus koud aanvoelen. Op de benen kunnen paarsblauwe vlekken ontstaan. De gelaatskleur wordt grauw en bij de laatste ademtocht trekt de kleur helemaal uit het gezicht weg.
6 Wat als de sedatie lang duurt of de patiënt weer bij bewustzijn komt? Probeer een verklaring te vinden, overleg snel met de arts en/of dien medicatie toe zoals afgesproken. Was delier een refractair symptoom, dan kan de oorzaak zijn dat het delier toch nog aanwezig is, dus behandelen met haloperidol.
Bij kortademigheid wordt er een prikkel naar de hersenen gestuurd die vertelt dat u benauwd bent. Dit wordt de ademprikkel genoemd. Opioïden kunnen er voor zorgen dat deze prikkel minder sterk wordt doorgegeven, waardoor u zich minder benauwd voelt.
Bij opioïdnaïeve patiënten wordt een dosering van 2,5 mg morfine s.c. of i.v. aanbevolen. Bij patiënten die al een opioïd gebruiken wordt 1/6 van de dagdosis aangehouden (omgerekend naar morfine en naar subcutane of intraveneuze toediening.
Morfine en morfineachtige pijnstillers kunnen bijwerkingen hebben, zoals verstopping, misselijkheid en overgeven, en sufheid. De meeste bijwerkingen gaan na een paar dagen tot weken vanzelf over. Wanneer de dosis verhoogd worden, komen deze bijwerkingen weer tijdelijk terug.
Zelfs bij patiënten in de laatste fase van het leven gaat het gebruik van morfine de dood niet versnellen, in tegendeel, morfine kan wat levensverlengend zijn omwille van het comfort door een betere pijncontrole en een gunstige invloed op kortademigheid.
Wie komt in aanmerking? Een pijnpomp kan de laatste optie zijn bij patiënten met ernstige slijtage van de rug waar rechtstreekse ingreep op de wervelzuil geen kans op slagen heeft en waar alle andere therapieën gefaald hebben.
Een morfinepomp wordt in principe klaargezet door een getrainde verpleegkundige, de eerste dosis geeft de huisarts. De verpleegkundige krijgt te horen of deze omhoog mag of niet.
Het doodsmasker, ook wel bekend als facies Hippocratica, is een fenomeen dat optreedt tijdens het naderend overlijden. Het veranderende gelaat van een stervende vertoont kenmerken zoals bleekheid, wasachtigheid en de ogen van gebrokenheid.
Pijn is één van de meest voorkomende klachten op een sterfbed, net als de angst voor pijn. Om de lichamelijke pijn te verlichten kan het nodig zijn dat de zieke steeds meer pijnmedicatie nodig heeft. De kans is aanwezig dat dit het levenseinde enkele uren of dagen bespoedigt.
Tip 5: Stel een vraag aan de persoon die stervende is
Wat kan ik voor je doen? Wat heb je nodig? Op deze manier leg je het bij de ander neer. Misschien heeft de ander helemaal geen behoefte aan diepzinnige gesprekken, maar wel aan een oppervlakkig praatje.
