Bij landbouw wordt stikstof met name uitgestoten in de vorm van ammoniak: een kleurloos gas. Dit gas komt vrij wanneer urine in contact komt met dierlijke mest. Ook komt ammoniak vrij bij het bemesten van het land.
' Met nieuwe technologie kunnen boeren bijdragen aan de oplossing van het stikstofprobleem. Een innovatie die veel aandacht trekt van de boeren is een circulair stalsysteem: de Lely Sphere. De Sphere scheidt mest en urine van elkaar, zuigt de ammoniak uit de lucht én zet uitwerpselen om in mest.
Te veel stikstof is een probleem voor de natuur
Te veel stikstof kan hier zorgen voor vermesting en verzuring, waardoor sommige planten, insecten en vogels uit die gebieden kunnen verdwijnen.
Duitsland hanteert bijvoorbeeld heel hoge drempelwaarden. De redenering daar is: Alle stikstofbronnen waarvan de depositie lager is dan 21 mol bekijken we niet, we zeggen dat zo'n bron geen gevolgen heeft. Ter vergelijking, in Nederland ligt de drempelwaarde op 0,0001 mol”, verduidelijkt de hoogleraar Omgevingsrecht.
In Nederland stoot de landbouw volgens het RIVM al decennia de meeste stikstof uit, gevolgd door industrie en verkeer.
Het kabinet wil 25 miljard euro gaan uitgeven aan voornamelijk opkoop van landbouwbedrijven, terwijl innovatie veel goedkoper is. Een kleinere landbouwsector betekent minder belastinginkomsten die elders vandaan moeten komen. Natuur moet onderhouden worden, dus gaan de beheerkosten voor de overheid omhoog.
Een groot deel van de stikstofneerslag komt uit de landbouw en uit het buitenland. De rest van de neerslag komt uit huishoudens, wegverkeer, internationale scheepvaart, industrie, bouw, energiesector en afvalverwerking.
De uitstoot van stikstof in Nederland behoort tot de hoogste van de wereld. Dat komt doordat we een dichtbevolkt land zijn, met veel verkeer en veel intensieve landbouw. In Europa is Nederland de grootste uitstoter van stikstof (per hectare). Wij stoten gemiddeld 4 keer zoveel uit als andere Europese landen.
De problemen rondom stikstof gaan over deze stikstofoxiden en ammoniak. Stikstofoxiden komen vooral in de lucht terecht door verbranding van fossiele brandstoffen, zoals de uitlaatgassen van het verkeer en de uitstoot van de industrie. Ammoniak komt voornamelijk vrij in de landbouw door verdamping uit mest.
In sommige gebieden in Nederland moet de uitstoot van stikstof met 70 tot 80 procent worden verminderd. Het gaat bijvoorbeeld om de Gelderse Vallei en De Peel in Noord-Brabant. Haagse bronnen bevestigen een bericht in NRC daarover.
En doordat er minder insecten zijn, hebben ook vogels minder te eten. Daar komt bij dat stikstof de bodem verzuurt, waardoor belangrijke stoffen als calcium uit de bodem wegspoelen. Dat is een groot probleem voor bijvoorbeeld slakken, die calcium nodig hebben om hun huisjes te maken, maar ook voor vogels,.
Directe aanleiding voor de protesten is de stikstofcrisis, maar ze worden breder aangegrepen om te pleiten voor de positie van boeren en het behoud van het platteland. De protesten verliepen over het algemeen vreedzaam, maar gingen regelmatig gepaard met bedreigende situaties.
Een koe plast niet waar zij poept
In de vorm van dat gas lekt stikstof gemakkelijk naar buiten. In de poep zit namelijk een enzym (urease) dat ammoniak vormt wanneer het in contact komt met de stikstofhoudende ureum in de urine. Het is dus zaak om de poep en pies van een koe zo snel mogelijk van elkaar te scheiden.
De landbouw stoot voor ongeveer 8 procent uit van de NOx-uitstoot. De uitstoot van NOx door de landbouw hangt vooral samen met het verwarmen van kassen en mobiele werktuigen in de landbouw.
Nu tijd maken voor lange termijn oplossingen zal uiteindelijk effectiever en goedkoper zijn. Minder stikstof in het voer en minder kunstmest op het land zal automatisch zorgen voor minder stikstofverliezen. Ook mest scheiden en meer weidegang is een logische oplossing.
Dat komt vooral omdat Nederland klein en dichtbevolkt is. In landen als Frankrijk of Italië zit er veel meer ruimte tussen landbouwbedrijven en natuurgebieden, en omdat natuurgebieden er veel groter zijn, wordt de kritische depositiewaarde er minder makkelijk overschreden.
Bomen en struiken kunnen daarnaast emissies als fijnstof en stikstof afvangen. Dit is vooral interessant voor (laan)bomen in stedelijk gebied en in overgangszones rondom natuurgebieden. Bomen zijn effectiever in het afvangen van fijnstof en stikstof dan andere vegetaties, vanwege hun grotere volume en bladoppervlak.
Van landbouw naar natuur
Het onteigenen van boerderijen om het om te zetten in natuur, zoals nu in het stikstofdossier wordt genoemd, is bijna nog nooit voorgekomen in Nederland. "Boeren moeten meestal weg omdat er een weg verbreed wordt of omdat er een bedrijventerrein komt", zegt Van Mierlo.
Die vrijwillige opkoopregeling kent tot nog toe een povere oogst, blijkt uit inventarisatie van de Volkskrant. Sinds november 2020 zijn er 31 veehouders uitgekocht. Lang niet zoveel als de vijfhonderd boeren waar het kabinet op mikt.
Vanaf april volgend jaar krijgen duizenden boeren een aanbod. Ze kunnen innoveren, verhuizen of stoppen. Als een boer stopt, krijgt hij 120 procent van de waarde van zijn boerderij.
Koeien zijn de grootste stikstofproducenten. Zodra hun plas en mest samenkomt ontstaat ammoniak en dit is een vorm van stikstof. Sinds 2020 zijn boeren verplicht om minder krachtvoer met eiwitten aan hun koeien te voeren. Daardoor produceren die koeien minder ammoniak en dus stikstof.
De invloed van de mens op de productie van reactief stikstof heeft gevolgen voor het klimaat. Direct doordat het leidt tot de productie van lachgas (N2O), een broeikasgas met een ongeveer driehonderd keer sterker effect dan het broeikasgas koolstofdioxide.
