Mensen die laaggeletterd zijn en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden hebben moeite om informatie over ziekte en gezondheid te vinden, te begrijpen en toe te passen. Denk aan mensen met een lage opleiding, ouderen en migranten. Zij hebben vaker chronische ziekten en psychische problemen.
Laaggeletterden zijn over het algemeen slechter af wat hun gezondheid betreft: zij hebben o.a. een slechtere fysieke en mentale gezondheid, een grotere kans om eerder te sterven, zijn minder goed in staat tot zelfmanagement en hebben een minder gezonde leefstijl.
Mensen die laaggeletterd zijn, ouderen, mensen met een lage opleiding en mensen met een migratieachtergrond zijn vaker minder gezondheidsvaardig. Beperkte gezondheidsvaardigheden hangen deels af van opleidingsniveau, maar ook hoger opgeleiden kunnen moeite hebben om medische informatie te begrijpen.
Oorzaken van laaggeletterdheid
Sommige mensen hebben door ziekte, spijbelen, een lichamelijke handicap of een reizend bestaan onderwijs gemist. En daarnaast zijn er ook mensen die zijn opgegroeid in een taalarme omgeving of mensen die te maken hebben gehad met een problematische thuissituatie.
Omdat het voor laaggeletterden minder makkelijk is om hun weg te vinden in de gezondheidszorg hebben zij zogenaamde beperkte gezondheidsvaardigheden. Het gevolg is dat zij vaak een slechtere gezondheid hebben. En dat heeft grote gevolgen. Zowel voor de gezondheid van de persoon in kwestie als voor de samenleving.
Wat is laaggeletterdheid? Laaggeletterdheid is een term voor mensen die grote moeite hebben met lezen, schrijven en/of rekenen.
SIGNALEN van laaggeletterdheid De patiënt: o Vermijdt duidelijk lees- en schrijfsituaties. o Leest niet mee bij uitleg van een folder of tekst op een scherm. o Is ongemakkelijk bij de vraag iets op te schrijven of te lezen. o Gebruikt of begrijpt het nummerapparaat niet. o Heeft meerdere papieren maar weet niet wat wat ...
Een kleine afwijking in het natuurlijk taalsysteem in de linkerhersenhelft maakt het moeilijker voor dyslectici om gelezen en gesproken taal te matchen. Dyslexie kan erfelijk zijn: 60% van de dyslectische kinderen heeft een ouder die ook dyslectisch is. Het kan de kans op laaggeletterdheid vergroten.
Niet goed kunnen lezen, schrijven en/of rekenen heeft gevolgen. Je vindt bijvoorbeeld minder snel een baan of hebt minder grip op je geldzaken. Een volwassene die laaggeletterd is, is geen analfabeet. Een laaggeletterde kan wel lezen en schrijven, alleen niet goed genoeg om helemaal mee te doen in de samenleving.
Mensen die laaggeletterd zijn, zijn geen analfabeten. Ze kunnen wel lezen en schrijven, maar beheersen niet het eindniveau vmbo of niveau mbo-2/3.
Welke aanpak werkt bij lage gezondheidsvaardigheden? Mensen met lage gezondheidsvaardigheden kunnen hulp gebruiken bij het nemen van gezondheidsbeslissingen, maar dit wil niet zeggen dat zij niet actief kunnen participeren of dat samen beslissen voor hen niet mogelijk is.
Nederland telt 1,3 miljoen laaggeletterden. Het gaat om 11,9% van de bevolking tussen de 16 en 65 jaar, fors lager dan het gemiddelde van 15,4% van andere aan PIAAC deelnemende landen. Nederland behoort tot de weinige landen waar de laaggeletterdheid is toegenomen.
Laaggeletterdheid en dyslexie
Hoewel dyslexie ook letterlijk betekent dat iemand beperkt kan lezen, zijn dyslexie en laaggeletterdheid niet hetzelfde. Dyslexie is namelijk een hersenaandoening, waarbij de samenwerking tussen twee hersengebieden niet goed gaat, waardoor iemand niet goed kan lezen en schrijven.
Analfabetisme of ongeletterdheid slaat op mensen die de vaardigheid in lezen, spellen en schrijven niet of niet in voldoende mate beheersen. Dergelijke mensen heten analfabeten of ongeletterden. In het Nederlands wordt onderscheid gemaakt tussen analfabeten en laaggeletterden.
De wijzer bestaat uit signalen en uitspraken van laaggeletterden. De signalen zijn vaak hetzelfde: iemand wordt nerveus als hij of zij iets moet lezen of opschrijven, vermijdt ze, leest nooit de post en reageert niet op schriftelijke uitnodigingen.
Op basis van cijfers uit 2021 is in Nederland 5,0% van de bevolking van 18 jaar en ouder onvoldoende gezondheidsvaardig, 19,5% heeft beperkte gezondheidsvaardigheden en 75,5% is voldoende gezondheidsvaardig.
het kritische niveau: juist interpreteren van gezondheidsinformatie, vooruitdenken over langetermijngevolgen van gezondheidsgerelateerd gedrag, prioriteiten stellen, samen beslissingen nemen met je zorgverlener …
Laaggeletterdheid is géén analfabetisme. Het verschil tussen een analfabeet en een laaggeletterde is dat een laaggeletterde wel kan lezen en schrijven, maar dit niet goed genoeg kan om volwaardig te functioneren in de samenleving. Een analfabeet kan helemaal niet lezen en schrijven.
1 op de 9 Nederlanders is laaggeletterd en heeft bijvoorbeeld moeite met het lezen van medicijnvoorschriften of het berekenen van insulinedoses. Dat betekent 1,3 miljoen volwassenen (11.9% van Nederlandse beroepsbevolking van 16 - 65 jarigen).
In Nederland hebben 2,5 miljoen mensen van 16 jaar en ouder moeite met lezen, schrijven en/of rekenen. Dat is 18% van alle mensen in Nederland. Dus ongeveer 1 op de 6 mensen! Je bent als volwassene laaggeletterd, als je moeite hebt met lezen, schrijven en/of rekenen.
Uit het vervolgonderzoek van PricewaterhouseCoopers (PwC) blijkt dat laaggeletterdheid de Nederlandse samenleving jaarlijks bijna 1 miljard euro kost. Hogere gezondheidskosten, kosten voor uitkeringen, lagere productiviteit van de laaggeletterden die werken en gemiste belastinginkomsten zijn de grootste kostenposten.
