Na de fase van onregelmatig adem halen en reutelen komen er steeds langere adempauzes en een oppervlakkig ademhaling gevolgd door de laatste adem. Vaak is dit een zuchtje na een lange stilte. In de stervensfase hebben mensen vaak weinig tot geen behoefte aan eten en of drinken.
Vermoeidheid, pijn, gebrek aan energie, zwakte en gebrek aan eetlust komen bij meer dan 50% van de patiënten voor. In de terminale fase treedt een verschuiving op: vermoeidheid, zwakte, gewichtsverlies, sufheid en verwardheid doen zich (nog) vaker voor, terwijl de prevalentie van pijn afneemt.
De laatste levensfase (stervensfase)
De duur van de stervensfase is voor elk mens uniek, gemiddeld duurt deze fase 72 uur.
Het lichaam verandert: de wangen vallen in, de neus wordt spits en de ogen komen dieper in hun kassen te liggen. Vochttekort leidt normaal gesproken tot dorst, maar in de stervensfase hebben mensen vaak geen of weinig dorstgevoel. Het kan prettig zijn om de lippen en de mond licht te bevochtigen.
Als de wat minder vitale organen steeds slechter werken en het stervensproces vordert, zijn uiteindelijk de vitale organen aan de beurt. Dat betekent bijvoorbeeld de ademhaling, het hart en uiteraard bepaalde hersenfuncties.
Koud aanvoelende, soms blauw verkleurde handen en voeten, lijkvlekken aan de achterkant van de benen en op de rug. Spitse neus (de huid over neus en jukbeenderen verstrakt). Dit wordt ook wel doodsmasker genoemd.
Onrust en verwardheid
Het kan voorkomen dat door een gedaald bewustzijn iemands gedrag verandert. De stervende kijkt dan anders uit zijn ogen en kan een onrustige en verwarde indruk maken. Dit wordt een delier genoemd. Het lijkt alsof iemand van alles beleeft of ziet, maar wat precies is niet duidelijk.
Pijn is één van de meest voorkomende klachten op een sterfbed, net als de angst voor pijn. Om de lichamelijke pijn te verlichten kan het nodig zijn dat de zieke steeds meer pijnmedicatie nodig heeft. De kans is aanwezig dat dit het levenseinde enkele uren of dagen bespoedigt.
De helft van de patiënten overlijdt binnen 13 dagen na het stoppen met eten en drinken. U heeft zelf ook enige invloed op de tijdsduur. Als u besluit om toch iets te drinken (meer dan een half kopje per dag), dan kunt u hiermee het proces vertragen. De periode tot overlijden kan dan enkele weken tot maanden duren.
Morfine is wel geschikt om pijn en benauwdheid te behandelen en kan dus wel een belangrijke rol spelen in de fase van het levenseinde.
Afhankelijk van de conditie, sterft een ernstig zieke doorgaans binnen één à twee weken. Als de stervende af en toe nog wat water drinkt, kan het iets langer duren (meerdere weken).
Dat betekent dat behandelen geen zin meer heeft of niet opweegt tegen de nadelen ervan. Artsen noemen een patiënt doorgaans terminaal wanneer ze verwachten dat die persoon minder dan drie maanden te leven heeft. Natuurlijk komt het ook voor dat mensen langer leven dan die drie maanden.
Het ontstaan van paarsblauwe vlekken
Het bloed zal zich voornamelijk nog voortbewegen in de torso. Hierdoor krijgen onder meer de ledematen, de mond en de neus geen bloed meer. Als gevolg hiervan worden ze koud en ontstaan er paarsblauwe vlekken. Deze worden ook wel 'circulatievlekken' genoemd.
Wens iemand sterkte Zeg tegen jouw dierbare dat je het verschrikkelijk vindt wat er is gebeurd en je met hem meeleeft. Wens hem alle kracht toe die hij nodig heeft. Geef bovendien aan dat je er altijd voor hem bent en dat hij altijd op jouw steun kan vertrouwen en hulp aan je kan vragen.
Iemand die bijna sterft, heeft meestal minder behoefte om te eten en drinken. Daardoor valt hij of zij ook af, en verandert het gezicht (ingezakte wangen, teruggetrokken ogen, etc.). Doordat de stervende persoon minder drinkt, kunnen de mond en lippen droog worden. Soms heeft dit als bijwerking een slechte adem.
Waken is in de nabijheid zijn van de stervende in laatste dagen/ uren van zijn of haar leven. Het is een vorm van afscheid nemen en voor de ander zorgen. De stervende zal meestal in bed liggen omdat het lichaam ernstig verzwakt is. Deze periode is vaak intensief omdat er allerlei emoties de kop op zullen steken.
Een cadeautje meenemen is altijd goed. Neem iets mee waar de zieke wat aan heeft. Ligt iemand veel in bed, dan kan dat een zachte pyjama of een groot T-shirt zijn. Maar ook een boek of een tijdschrift, of muziek of een film.
Het gevolg is dan dat hij een levensverwachting heeft die onder de grens van 'één tot twee weken' ligt die de richtlijn Palliatieve sedatie (2009) heeft vastgesteld voor de toepassing van diepe sedatie tot aan het levenseinde, waarbij toediening van vocht en voedsel achterwege wordt gelaten.
Mondzorg in de terminale fase
Tijdens de terminale fase gaat het om comfort, respect en waardigheid. Een frisse mondgeur kan helpen bij een goede laatste herinnering voor de naasten. Veel mensen zijn dan graag dicht bij elkaar. In de terminale fase is het bestrijden van een slechte adem dan ook van groot belang.
Meestal is de patiënt gewoon thuis. Gemiddeld duurt het een tot drie dagen voor de patiënt overlijdt. Hoe langer het duurt, hoe minder positief mensen zijn.
Artsen gaan er vaker dan nodig is van uit dat morfinegebruik in de stervensfase het levenseinde bespoedigt. Meestal wordt de dosering van morfine gedurende de laatste levensdagen niet of alleen geleidelijk opgehoogd; bij 2,1% van de patiënten is de dosering hoger dan nodig om pijn of andere symptomen te verlichten.
Om te overleven moeten delen van ons lichaam juist afsterven. Uiteindelijk gaan we pas dood wanneer er teveel van ons lijf is versleten; eigenlijk een mysterie, want slijtage gaat niet voor alle dieren op. En zelfs wanneer het lichaam ermee ophoudt, is het voor artsen niet bepaald helder wanneer je nou écht dood bent.
Bij palliatieve sedatie krijg je via een naaldje medicijnen toegediend. Meestal is dat midazolam. Van die medicijnen wordt je slaperig of val je in slaap. Het bewustzijn wordt verlaagd.
Een stervensfase kan veel tijd nemen, wel dagen, soms meer dan een week. Vaak is de patiënt dan niet meer bij bewustzijn en het stervensproces onomkeerbaar. Maar hoe invoelbaar een verzoek om bespoediging van de dood bij een comateuze patiënt ook kan zijn, het mag niet.
Reutelen ('de doodsreutel') is een veelvoorkomend symptoom in de laatste levensfase; het ontstaat doordat slijm zich verzamelt in de keelholte.
